Origjina e gjuhës shqipe

display, Origjina e gjuhës shqipe: ta sqarojmë

Origjina e Gjuhës Shqipe: Ta Sqarojmë Nga: Emanuele Rizzardi | 7 Korrik 2023 Thuhet shpesh se shqipja është "një gjuhë shumë e lashtë", madje më e vjetra që kemi njohur. Ky pohim nuk është krejtësisht i gabuar, por është një thjeshtësim që tani do ta sqarojmë më tej. Sa e Vjetër është Shqipja? Për shqipen, lashtësia shpesh flitet për shkak të një lloj iluzioni perspektiv. Të gjitha gjuhët janë njësoj të lashta, sepse datojnë nga parahistoria, duke qenë pasardhëse të formave të tyre të mëparshme (p.sh., si zinxhiri para-latinisht, latinisht, romanisht, italisht). Megjithatë, e pamohueshme është që, për shembull, italishtja mund të datohet vetëm nga mesjeta e hershme, sepse më parë ishte thjesht një nga dialektet e shumta të latinishtes vulgare. Në rastin e shqipes, nëse nuk do të kishim dëshmi të latinishtes apo gjuhëve të tjera fqinje, definicioni i shqipes do të shtrihej edhe në antikitet. Pra, pyetja kyçe është: Nga vjen paraardhësi i drejtpërdrejtë i shqipes së sotme? Gjuhësia Rindërtuese dhe Tezat Kryesore Nuk jemi të sigurt për shkak të mungesës së burimeve të shkruara të hershme. Gjithçka që dimë nxirret me anë të gjuhësisë rindërtuese ose krahasuese, e cila rindërton një gjuhë duke u nisur nga materialet e disponueshme të gjuhëve të tjera. Tre rrymat e mendimit të konsideruara aktualisht janë: Shqipja (e lashtë) si një gjuhë indo-evropiane më vete. Shqipja (e lashtë) si gjuhë motër e Thrakës dhe Dakos. Shqipja (e lashtë) si një nga gjuhët e shumta të Grupit Ilir, ku përfshihej edhe panonia dhe mesapishtja. Teza më solide, sipas këtij vlerësimi, është e treta. Fazat Gjenetike të Shqipes Ne mund ta ndajmë zhvillimin e gjuhës shqipe në këto faza paraardhëse: Para-Latinishtja para-protoshqiptare: Dialekti ilir "shqip" i folur para dominimit latin. Para-Sllavishtja para-protoshqiptare: Ky dialekt ilir me ndikime latine i folur para dominimit sllav. Protoshqipja: Paraardhësi i drejtpërdrejtë i shqipes. Shqipja e vërtetë, “moderne”: E lindur në mesjetë dhe e përhapur në formë të shkruar. Ilirishtja është bashkëkohore me fazën para-latinishte para-protoshqiptare (por pjesa më e madhe e ilirishtes thjesht u zhduk). Meqenëse ilirishtja nuk është vërtetuar me tekste, ne flasim për para-latinishten para-protoshqiptare si një nga të folmet e ndryshme ilire që mbijetoi. Shqipja në Antikitetin e Largët (Mijëvjeçari II P.E.S.) Meqë para kësaj faze ka drejtpërdrejtë Indoevropianishten Parahistorike, rrjedh që paraardhësi i shqipes daton në mijëvjeçarin II p.e.s., në epokën e grekëve mikenas, hititëve dhe vedikëve. Dallimi kryesor është se, ndryshe nga këto, ajo mbetet e pavërtetuar në shkrim. Kjo e vë shqipen në të njëjtin rresht me gjuhët e tjera para-proto- (si para-proto-kelte) me dallimin që kjo e fundit u zhvillua në disa gjuhë, ndërsa shqipja vetëm në një (ose në një diasistem dialektesh). Pse Nuk Kemi Dëshmi të Shkruara? Pse mungojnë dëshmitë e shkruara për para-protoshqiptaren dhe ilirishten? Hipoteza më e mundshme është që këto popullata shkruanin në gjuhët e popujve të tjerë (Greqisht dhe Latinisht), duke qenë se shkrimi kishte një funksion tregtar dhe zyrtar, siç ndodhi fillimisht edhe me gotët. Një hipotezë tjetër është që format e shkruara janë përdorur rrallë dhe në trajta që prishen lehtë. Mbijetesa e Protoshqipes Pse protoshqipja u zhvillua në shqipen e sotme, ndërsa gjuhët e tjera ilire u shuan? Gjuhët e tjera u asimiluan nga latinishtja apo greqishtja, një proces që ishte i fortë pasi ilirët dhe panonët përbënin një pjesë të madhe të ushtrisë romake. Paraardhësit e shqiptarëve ndoshta pësuan shumë më pak latinizim dhe mbetën në një territor të papërshkueshëm dhe të izoluar, afërsisht Shqipërinë Lindore dhe Kosovën aktuale. Shënim i Rëndësishëm: Etiketa "ilirishte" e përdorur nga të lashtët ishte e përgjithshme dhe përfshinte shumë tradita gjuhësore para-romake (duke përfshirë ato para-protoshqiptare, trakase, frigjiane, e ndoshta edhe proto-sllave në Dalmaci). Një Kujdes i Fundit Është gabim të përkthehen fjalët e lashta duke përdorur shqipen moderne ose të thuhet se fjalët e greqishtes së vjetër janë shqipe. Për të vërtetuar lidhjet gjuhësore duhen përdorur metodat shkencore të gjuhësisë krahasuese dhe rindërtimi i ligjeve fonologjike. Përmbajtja e shkrimit i atribuohet autorit Emanuele Rizzardi.