KOSOVA (PJESA E DYTË): PERANDORIA OTOMANE

KOSOVA (PJESA E DYTË): PERANDORIA OTOMANE Nga Guglielmo Maria Barbetta)18/09/23 Në këtë artikull do të analizojmë ngjarjet kryesore, për të cilat nuk kemi burime të shumta të besueshme, të cilat pasuan përfundimin e Betejave të Mëdha të Kosovës, të cilat përfunduan me konfirmimin e dominimit osman dhe do të arrijmë në vitin 1912, vit i cili shënoi fillimin e një sërë konfliktesh të njohura si “Luftërat Ballkanike”. Për pesëqind vjet pjesa më e madhe e Ballkanit u sundua nga turqit osmanë, duke marrë emrin Rumelia. Gjatë kësaj periudhe, gadishulli u nda në rrethe të shumta administrative, të quajtura sanxhakë ("flamuj" ose rrethe), secili i qeverisur nga një sanxhakbej ("zot i rrethit") i cili vepronte në pjesë të caktuara të territorit.

Falë tolerancës fetare, një numër i madh i të krishterëve vazhduan të jetonin dhe ndonjëherë të përparonin nën osmanët. Procesi i islamizimit filloi menjëherë pas fillimit të sundimit osman, por mori një periudhë të konsiderueshme kohore, që zgjati më shumë se një shekull, dhe fillimisht u përqendrua në qytete dhe zona urbane. Shumë banorë të krishterë etnikë shqiptarë u konvertuan drejtpërdrejt në Islam, duke shmangur kështu pagimin e taksave dhe pësuar dëme ose disavantazhe për shkak të besimit të tyre. Në një masë të madhe arsyet e konvertimit ishin ndoshta ekonomike dhe sociale, pasi muslimanët gëzonin të drejta dhe privilegje shumë më të mëdha se popullsia e krishterë. Jeta fetare e krishterë vazhdoi të ekzistonte, megjithatë, dhe osmanët lejuan që të ruheshin disa kisha. Megjithatë, duhet theksuar se kishat ortodokse serbe dhe katolike shqiptare, dhe të gjitha kongregacionet e tyre, pësuan një nivel shumë të lartë të taksave. Nga shekulli i 17-të, pati një rritje në rritje të popullsisë shqiptare të përqendruar fillimisht në Metohi. Ky ishte ndoshta rezultat i migrimeve që vinin nga jugperëndimi (d.m.th. Shqipëria e sotme), me të cilat emigrantët sollën Islamin në tokat e krishtera. Ekzistojnë dëshmi të caktuara për migrime të shumta dhe është gjithashtu e qartë se një numër i madh sllavësh, me sa duket anëtarë të Kishës Ortodokse Serbe, u konvertuan në Islam nën sundimin osman. Në vitin 1689, Kosova u përfshi seriozisht në Luftën e Madhe Turke (1683-1699), një nga ngjarjet epokale të mitologjisë kombëtare serbe. Në tetor të atij viti, një forcë e vogël austriake, e udhëhequr nga Margravi Ludwig I i Badenit, depërtoi Perandorinë Osmane dhe arriti mjaft larg për të arritur në Kosovë, pas pushtimit të Beogradit.

Shumë serbë dhe shqiptarë u betuan për besnikëri ndaj Perandorisë së Habsburgëve, ku disa prej tyre iu bashkuan ushtrisë së Ludwigut të udhëhequr nga peshkopi katolik shqiptar Pietro Bogdano. Kjo nuk ndodhi pa një reagim të përgjithshëm; shumë serbë dhe shqiptarë të tjerë luftuan në anën osmane për t'i rezistuar përparimit austriak. Një kundërofensivë masive osmane verën e ardhshme i detyroi austriakët të tërhiqeshin në kalanë e tyre të Nishit, më pas në atë të Beogradit dhe më në fund, duke kaluar Danubin, në vetë Austrinë. Ofensiva osmane u shoqërua me reprezalje dhe bastisje, duke bërë që shumë serbë të largoheshin së bashku me austriakët. Kjo ngjarje është përjetësuar në historinë serbe si Seoba e Madhe ose "Shpërngulja e Madhe". Tradicionalisht thuhet se pati një eksod kaq të madh, i përbërë nga qindra mijëra refugjatë serbë nga Kosova dhe Serbia, saqë la një zbrazëti të mbushur vetëm më vonë nga një fluks imigrantësh shqiptarë. Duke filluar nga epoka e Napoleonit, Perandoria Osmane u copëtua nga një krizë e thellë e brendshme dhe shkoi drejt një periudhe rënieje. Serbia, e mbështetur edhe nga Perandoria Ruse, fitoi autonominë e saj nga Perandoria Osmane me dy revolucione: i pari në 1804 (udhëhequr nga Gjorgje Petrović1) dhe i dyti në 1815 (me Millosh Obrenović2). Kështu u strukturua një Principatë gjysmë e pavarur e Serbisë (1815), megjithëse trupat turke vazhduan të garnizonin kryeqytetin, Beogradin, deri në vitin 1867. Në vitin 1871 shumë serbë u mblodhën në Prizren duke shpresuar në rivendosjen e një "Serbie të Vjetër" nga Principata e Serbisë. Luftërat serbo-turke të viteve 1876-1877 (pas revoltës së Bosnjës kundër Perandorisë Osmane në 1875) dhe luftërat ruso-turke të viteve 1877-1878 çuan në pavarësinë e plotë të Serbisë, e cila gjithashtu fitoi kontrollin civil të qyteteve në Kongresin e Kosovarët e Berlinit të Prishtinës dhe Mitrovicës. Principata (kneževina) e Serbisë mori njohjen ndërkombëtare të pavarësisë së saj, të dhënë nga osmanët me Paqen e San Stefanit në 1878, së bashku me Malin e Zi fqinj, dhe u bë Mbretëria e Serbisë duke filluar nga viti 1882. Pas këtyre konflikteve, në Kosovë u vendosën shumë refugjatë shqiptarë nga territoret e pushtuara nga Serbia. Nga frika se Kongresi i Berlinit do të çonte në copëtimin e territoreve të banuara me shqiptarë ndërmjet Serbisë, Malit të Zi dhe Bullgarisë, tre ditë para saj u themelua Lidhja e Prizrenit, me mbështetjen e vetë Sulltanit3. Qëllimi i Lidhjes ishte t'i rezistonte sundimit osman dhe veçanërisht inkursioneve nga kombet ballkanike të krijuara së fundmi. Shqiptarët shpejt e shndërruan Lidhjen në një lëvizje kombëtare dhe më vonë, më 1881, në një qeveri të të gjithë shqiptarëve, pavarësisht nga dallimet fetare, nën komandën e Ymer Prizrenit, të ndihmuar nga Abdyl Frashëri4 dhe Sulejman Vokshi. Nën presionin e fuqive evropiane, nga viti 1881 Perandoria Osmane kundërshtoi Lidhjen dhe qeveria e përkohshme u mund në 1884 vetëm tre vjet pas themelimit të saj5. Në vitin 1899 u themelua një ligë tjetër shqiptare, Lidhja e Pejës, e udhëhequr nga Haxhi Zeka, tashmë anëtar i Lidhjes së Prizrenit, me një program të ngjashëm: krijimin e një vilajeti autonom shqiptar6. Lidhja u mund vitin e ardhshëm nga forcat osmane dhe Zeka u vra nga një agjent serb në vitin 1902, me mbështetjen e nënkuptuar të qeverisë osmane. Shqiptarët mbështetën lëvizjen xhonturke në fillim të shekullit të 20-të, me shpresën për një autonomi më të madhe dhe përdorimin e shqipes në administrim dhe arsim7. Në vitin 1908, 20.000 fshatarë shqiptarë të armatosur u mblodhën në Uroševac8 për të parandaluar çdo lloj ndërhyrjeje të huaj; krerët e tyre, Bajram Curri dhe Isa Boletini, i kërkuan sulltanit të shpallte një kushtetutë dhe të hapte një parlament. Megjithatë, fitorja e xhonturqve nuk u solli asnjë dobi shqiptarëve. Një revoltë shqiptare shpërtheu në Kosovë në vitin 1909 dhe shpejt u shtyp. Ndryshimi i pushtetit në Stamboll e përkeqësoi situatën edhe më shumë, me një kryengritje të re të armatosur kundër osmanëve në prill 1910, të udhëhequr nga Idriz Seferi dhe Isa Boletini, të cilët rezistuan për disa muaj përpara se të tërhiqeshin. Sulltani osman vizitoi Kosovën në qershor të vitit 1911, gjatë bisedimeve të paqes që kishin të bënin me të gjithë banorët e trevave shqiptare9. Një rebelim i mëtejshëm shqiptar në vitin 1912 ishte preteksti për fillimin e Luftës së Parë Ballkanike kundër Perandorisë Osmane. Në fund të saj, tre rrethe kosovare (Zveçani, Kosova dhe Metohia jugore) u inkorporuan në Mbretërinë e Serbisë, ndërsa rajoni i Metohisë (Dukagjini) iu aneksua Malit të Zi LEXO KOSOVA (PJESA E PARË): TREGIM I GJATË MIJËvjeçar