Rajoni i Preshevës nën sundimin pesëshekullor të Perandorisë Osmane

Rajoni i Preshevës nën sundimin pesëshekullor të Perandorisë Osmane

Rajoni i Preshevës nën sundimin pesëshekullor të Perandorisë Osmane (duke filluar rreth viteve 1454-1455 deri në vitin 1912) pati një zhvillim të dyfishtë: nga njëra anë, u integrua në sistemin administrativ dhe urban osman, ndërsa nga ana tjetër, ruajti identitetin e popullsisë shqiptare e cila vazhdimisht u angazhua në lëvizjet e rezistencës. 🏛️ Organizimi Administrativ dhe Roli Strategjik Perandoria Osmane e konsolidoi Preshevën si një qendër rajonale për shkak të pozicionit të saj kyç. Përkatësia Administrative: Fillimisht, Lugina e Preshevës (përfshirë Bujanocin dhe Medvegjën) administrohej nën struktura të ndryshme, shpesh si pjesë e Sanxhakut të Nishit ose Pashallëkut të Shkupit. Kazaja e Preshevës: Me kalimin e kohës, Presheva u kthye në qendër të një njësie të rëndësishme administrative, Kazaja e Preshevës, e cila pas reformave të shekullit XIX (sidomos pas Kongresit të Berlinit më 1878) përfshihej në Vilajetin e Kosovës (si e pesta kaza e Sanxhakut të Prishtinës). Kazaja në këtë kohë përfshinte Nahijen e Bujanocit dhe të Tërgovishtës. Rëndësia e Transportit: Pozicioni në korridorin Vardar-Moravë vazhdoi të ishte jetik. Kjo u përforcua me ndërtimin e hekurudhës Shkup-Zhbevcë (Bujanoc)-Beograd kah fundi i shekullit XIX, duke e bërë Preshevën një nyje kyçe ekonomike dhe transporti. 🕌 Zhvillimi Urban dhe Ndërtimet Osmane Në Preshevë u ndërtuan objekte dhe institucione karakteristike të qytetërimit osman, të cilat i dhanë qytetit strukturën e një qendre tregtare dhe fetare: Institucionet Fetare: U ndërtuan objekte për rite fetare, si xhamitë (rreth 13 xhami dhe 2 mesxhide përmenden në fund të shek. XIX) dhe tyrbet. Objektet Publike: U ngritën objekte si: Hane (33 hane, që shërbenin si bujtina për karvanet tregtare). Dyqane (Çarshija): Rreth 500 dyqane dëshmojnë për një zhvillim të theksuar të tregtisë. Ura guri, kroje publike dhe ndoshta hamame (banja). Popullsia: Edhe pse popullsia e krahinës vazhdoi të ishte me shumicë shqiptare, ndodhën procese të Islamizimit, një fenomen i përbashkët me shumë treva të Ballkanit të pushtuar. ✊ Rezistenca dhe Lëvizja Kombëtare Shqiptare Popullsia e Luginës së Preshevës nuk u pajtua asnjëherë me sundimin osman dhe kontribuoi në mënyrë të vazhdueshme në lëvizjet për liri dhe bashkim kombëtar: Kryengritja kundër Tanzimatit (1841-1845): Shqiptarët e Preshevës u hodhën në kryengritje kundër reformave të Tanzimatit, të cilat synonin rritjen e taksave dhe centralizimin e pushtetit, nën udhëheqjen e figurave si Sheh Hyseni dhe Sheh Salihu. Kryengritja e Dervish Carës (1844): Rajoni u përfshi aktivisht në këtë kryengritje të madhe që kërkonte autonominë e vilajeteve shqiptare dhe shfuqizimin e reformave osmane. Lidhja Shqiptare e Prizrenit (1878): Presheva kishte delegatët e saj në këtë kuvend historik, duke u rreshtuar kështu në përpjekjen e parë madhore për të krijuar një shtet autonom shqiptar brenda Perandorisë Osmane. Kryengritja e Përgjithshme Antiosmane (1912): Në prag të Luftërave Ballkanike, Shqiptarët e Preshevës, të udhëhequr nga figura si Idriz Seferi, luajtën një rol aktiv në këtë kryengritje, e cila kulmoi me pushtimin e Shkupit dhe shpalljen e Pavarësisë së Shqipërisë më 28 nëntor 1912. Pavarësisht këtij zhvillimi urban dhe pjesëmarrjes në lëvizjet kombëtare, fundi i sundimit osman (1912) nuk solli bashkimin me shtetin e ri shqiptar, pasi Lugina e Preshevës mbeti nën sundimin e Mbretërisë Serbe si rezultat i vendimeve të Fuqive të Mëdha në Konferencën e Ambasadorëve në Londër (1913).