Lajmet botrore

Përhapja dhe Kohëzgjatja

Përhapja dhe Kohëzgjatja

Islami filloi të përhapet në trojet shqiptare pas pushtimit gradual nga Perandoria Osmane, duke filluar nga fundi i shekullit të $14$-të (pas Betejës së Kosovës në $1389$ dhe depërtimit të mëvonshëm).Procesi i Gjatë: Islamizimi nuk ishte një ngjarje e menjëhershme, por një proces gradual që u intensifikua në shekujt $16$ dhe $17$, duke arritur kulmin në shekullin $18$.Faktorët Gjeografikë: Fillimisht u islamizuan qendrat urbane dhe zonat fushore (si Kosova, Tirana, Elbasani, Shkupi) si vende ku u vendos administrata osmane, ndërsa zonat malore mbetën më rezistente.Ruajtja e Identitetit: Pavarësisht konvertimit në fe, një pjesë e madhe e shqiptarëve (si myslimanë, katolikë, ashtu edhe ortodoksë) ruajtën gjuhën dhe identitetin etnik shqiptar, gjë që u theksua nga Rilindja Kombëtare me parimin: "Feja e shqiptarit është shqiptaria." 🧐 Arsyet Kryesore të Konvertimit Historianët theksojnë se konvertimi i shqiptarëve ishte rezultat i një kombinimi arsyesh, duke përfshirë ato ekonomike, sociale dhe politike, jo vetëm dhunës: Arsyet Ekonomike (Tatimet/Taksat): Ky ishte ndoshta faktori më i fuqishëm. Konvertimi në Islam eliminonte detyrimet e rënda tatimore (si p.sh. xhizja, taksa për jomyslimanët) dhe lehtësonte detyrimet e tjera. Privilegjet Sociale dhe Politike: Konvertimi u jepte mundësinë shqiptarëve të ngriheshin në shkallët e larta të administratës dhe ushtrisë osmane. Shumë shqiptarë u bënë vezirë, pashallarë (si Mehmet Ali Pasha, Ali Pasha Tepelena, Qyprilinjtë) ose morën pozita të rëndësishme si jeniçerë (përmes sistemit të Devshirmesë). Mbrojtja nga Asimilimi: Për një pjesë të shqiptarëve, sidomos në Kosovë dhe rajonet verilindore, kalimi në Islam shihej si një mënyrë për t'i shpëtuar asimilimit nga kishat ortodokse fqinje (greke dhe serbe), të cilat kishin autoritet të gjerë nën sistemin e Miletit osman. Lidhjet e dobëta Kishtare: Kisha (kryesisht Katolike dhe Ortodokse) ishte e dobët në disa zona ose nuk u jepte shërbesa në gjuhën shqipe, duke e lënë popullsinë të hapur ndaj ndikimit të ri fetar. Islami në Shqipëri dhe Kosovë sot është feja me më shumë ndjekës dhe një pjesë thelbësore, por jo përcaktuese, e identitetit kombëtar shqiptar.

Presheva mbas përfundimit të sundimit osman në vitin 1912,

Presheva mbas përfundimit të sundimit osman në vitin 1912, historia e Preshevës dhe e gjithë Luginës së Preshevës është shënuar nga ndryshime të shpeshta administrative, konflikte, dhe një luftë e vazhdueshme e popullsisë shqiptare për të drejta dhe bashkim kombëtar.

1. ⚔️ Luftërat Ballkanike dhe Lufta e Parë Botërore (1912-1918) Pushtimi Serb (1912): Gjatë Luftës së Parë Ballkanike, forcat serbe hynë në Preshevë. Edhe pse ushtria shqiptare e Idriz Seferit kishte fituar beteja në Kaçanik dhe kishte marrë Shkupin, Fuqitë e Mëdha (në Konferencën e Ambasadorëve në Londër, 1913) e lanë Luginën e Preshevës jashtë kufijve të shtetit të ri shqiptar. Mbretëria e Serbëve, Kroatëve dhe Sllovenëve (Mbretëria e SKS): Presheva u bë pjesë e kësaj mbretërie. Lufta e Parë Botërore (1915-1918): Rajoni u pushtua përkohësisht nga forcat bullgare, të cilat u tërhoqën pas përfundimit të luftës, duke i kthyer Preshevën Mbretërisë së SKS (e cila më vonë u bë Mbretëria e Jugosllavisë). 2. 👑 Mbretëria e Jugosllavisë (1918-1941) Kolonizimi dhe Asimilimi: Kjo periudhë u karakterizua nga përpjekjet për kolonizimin e trevave shqiptare. Preshevës iu ndryshua statusi administrativ disa herë dhe u aplikuan politika që synonin ndryshimin e strukturës etnike dhe shtypjen e shprehjes kombëtare shqiptare. Emigrimi: Për shkak të represionit dhe kushteve të rënda ekonomike, një pjesë e konsiderueshme e popullsisë shqiptare u detyrua të emigrojë, kryesisht drejt Turqisë. 3. 🛡️ Lufta e Dytë Botërore (1941-1945) Pushtimi Italian dhe Bashkimi me Shqipërinë: Në vitin 1941, pas pushtimit të Jugosllavisë nga Boshti, pjesa më e madhe e Luginës së Preshevës (përfshirë qytetin e Preshevës) u bashkua me Mbretërinë Shqiptare nën protektoratin italian. Kjo periudhë, edhe pse e shkurtër dhe nën pushtim, u përjetua nga popullsia si një bashkim kombëtar. Rezistenca Antifashiste: Në rajon u zhvillua një rezistencë e fuqishme antifashiste, ku morën pjesë si shqiptarë ashtu edhe serbë. Kthimi në Jugosllavi (1944-1945): Në fund të luftës, forcat partizane jugosllave rikuperuan kontrollin mbi rajonin, duke e ndarë përsëri nga Kosova dhe duke e lënë Preshevën brenda kufijve të Serbisë socialiste. 4. 🔴 Periudha Socialiste (RSFJ) (1945-1991) Ndarja Administrative: Presheva mbeti brenda Republikës Socialiste të Serbisë, e ndarë nga Krahina Socialiste Autonome e Kosovës. Kjo ndarje e thelloi ndarjen etnike dhe administrative mes shqiptarëve të Kosovës dhe atyre të Luginës. Përpjekjet për të Drejta: Shqiptarët e Luginës vazhduan të luftojnë për të drejta kulturore, arsimore dhe politike, duke kërkuar shpesh bashkimin me Kosovën, por kërkesat e tyre u refuzuan nga qeveria qendrore jugosllave. 5. 💔 Shpërbërja e Jugosllavisë dhe Lufta e UÇPMB-së (1991-2001) Referendumi (1992): Si kundërpërgjigje ndaj ndarjes së Jugosllavisë, shqiptarët e Preshevës, Bujanocit dhe Medvegjës mbajtën një referendum (të panjohur nga Beogradi) për autonomi dhe bashkimin e mundshëm me Kosovën. Lufta e Kosovës (1998-1999): Rajoni i Preshevës u bë një zonë e rëndësishme logjistike dhe bazë mbështetëse për Ushtrinë Çlirimtare të Kosovës (UÇK). Krijimi i UÇPMB (1999-2001): Pas mbarimit të Luftës në Kosovë, u krijua Ushtria Çlirimtare e Preshevës, Medvegjës dhe Bujanocit (UÇPMB). Kjo organizatë luftoi kundër forcave serbe, duke kërkuar bashkimin e trevave të luginës me Kosovën. Konflikti përfundoi me Marrëveshjen e Konçulit (2001), e cila solli demilitarizimin e rajonit në këmbim të një integrimi më të madh të shqiptarëve në strukturat e pushtetit dhe arsimit. Presheva edhe sot mbetet një rajon me shumicë shqiptare brenda Serbisë, me popullsinë që vazhdon të kërkojë përmbushjen e të drejtave të tyre politike dhe kombëtare.

Rajoni i Preshevës nën sundimin pesëshekullor të Perandorisë Osmane

Rajoni i Preshevës nën sundimin pesëshekullor të Perandorisë Osmane

Rajoni i Preshevës nën sundimin pesëshekullor të Perandorisë Osmane (duke filluar rreth viteve 1454-1455 deri në vitin 1912) pati një zhvillim të dyfishtë: nga njëra anë, u integrua në sistemin administrativ dhe urban osman, ndërsa nga ana tjetër, ruajti identitetin e popullsisë shqiptare e cila vazhdimisht u angazhua në lëvizjet e rezistencës. 🏛️ Organizimi Administrativ dhe Roli Strategjik Perandoria Osmane e konsolidoi Preshevën si një qendër rajonale për shkak të pozicionit të saj kyç. Përkatësia Administrative: Fillimisht, Lugina e Preshevës (përfshirë Bujanocin dhe Medvegjën) administrohej nën struktura të ndryshme, shpesh si pjesë e Sanxhakut të Nishit ose Pashallëkut të Shkupit. Kazaja e Preshevës: Me kalimin e kohës, Presheva u kthye në qendër të një njësie të rëndësishme administrative, Kazaja e Preshevës, e cila pas reformave të shekullit XIX (sidomos pas Kongresit të Berlinit më 1878) përfshihej në Vilajetin e Kosovës (si e pesta kaza e Sanxhakut të Prishtinës). Kazaja në këtë kohë përfshinte Nahijen e Bujanocit dhe të Tërgovishtës. Rëndësia e Transportit: Pozicioni në korridorin Vardar-Moravë vazhdoi të ishte jetik. Kjo u përforcua me ndërtimin e hekurudhës Shkup-Zhbevcë (Bujanoc)-Beograd kah fundi i shekullit XIX, duke e bërë Preshevën një nyje kyçe ekonomike dhe transporti. 🕌 Zhvillimi Urban dhe Ndërtimet Osmane Në Preshevë u ndërtuan objekte dhe institucione karakteristike të qytetërimit osman, të cilat i dhanë qytetit strukturën e një qendre tregtare dhe fetare: Institucionet Fetare: U ndërtuan objekte për rite fetare, si xhamitë (rreth 13 xhami dhe 2 mesxhide përmenden në fund të shek. XIX) dhe tyrbet. Objektet Publike: U ngritën objekte si: Hane (33 hane, që shërbenin si bujtina për karvanet tregtare). Dyqane (Çarshija): Rreth 500 dyqane dëshmojnë për një zhvillim të theksuar të tregtisë. Ura guri, kroje publike dhe ndoshta hamame (banja). Popullsia: Edhe pse popullsia e krahinës vazhdoi të ishte me shumicë shqiptare, ndodhën procese të Islamizimit, një fenomen i përbashkët me shumë treva të Ballkanit të pushtuar. ✊ Rezistenca dhe Lëvizja Kombëtare Shqiptare Popullsia e Luginës së Preshevës nuk u pajtua asnjëherë me sundimin osman dhe kontribuoi në mënyrë të vazhdueshme në lëvizjet për liri dhe bashkim kombëtar: Kryengritja kundër Tanzimatit (1841-1845): Shqiptarët e Preshevës u hodhën në kryengritje kundër reformave të Tanzimatit, të cilat synonin rritjen e taksave dhe centralizimin e pushtetit, nën udhëheqjen e figurave si Sheh Hyseni dhe Sheh Salihu. Kryengritja e Dervish Carës (1844): Rajoni u përfshi aktivisht në këtë kryengritje të madhe që kërkonte autonominë e vilajeteve shqiptare dhe shfuqizimin e reformave osmane. Lidhja Shqiptare e Prizrenit (1878): Presheva kishte delegatët e saj në këtë kuvend historik, duke u rreshtuar kështu në përpjekjen e parë madhore për të krijuar një shtet autonom shqiptar brenda Perandorisë Osmane. Kryengritja e Përgjithshme Antiosmane (1912): Në prag të Luftërave Ballkanike, Shqiptarët e Preshevës, të udhëhequr nga figura si Idriz Seferi, luajtën një rol aktiv në këtë kryengritje, e cila kulmoi me pushtimin e Shkupit dhe shpalljen e Pavarësisë së Shqipërisë më 28 nëntor 1912. Pavarësisht këtij zhvillimi urban dhe pjesëmarrjes në lëvizjet kombëtare, fundi i sundimit osman (1912) nuk solli bashkimin me shtetin e ri shqiptar, pasi Lugina e Preshevës mbeti nën sundimin e Mbretërisë Serbe si rezultat i vendimeve të Fuqive të Mëdha në Konferencën e Ambasadorëve në Londër (1913).

Rëndësia e Kalasë së Preshevës

Rëndësia e Kalasë së Preshevës

Kalaja e Preshevës, e vendosur në një pozicion dominant strategjik, ka luajtur një rol jetik si në mbrojtje ashtu edhe në kontrollin e rrugëve tregtare. Pozicioni Strategjik: Kalaja kontrollonte hyrjen dhe daljen nga Lugina e Preshevës, një korridor natyror i rëndësishëm që lidhte pellgun e Vardarit (dhe më tej Selanikun dhe detin Egje) me luginën e Moravës (dhe më tej me Danubin dhe Evropën Qendrore). Origjina dhe Funksioni: Antikiteti: Besohet se rrënjët e kështjellës janë në periudhën Dardane, duke shërbyer për mbrojtjen e fisit kundër pushtimeve (veçanërisht atyre romake). Periudha Romake dhe Bizantine: Ajo u rindërtua dhe u fortifikua për të mbrojtur rrugët kryesore dhe postat ushtarake, duke dëshmuar rëndësinë e saj logjistike. Gjatë kohës bizantine, ajo shërbeu si një pikë kyçe e mbrojtjes kufitare. Mbrojtja në Mesjetë: Në Mesjetë, Kalaja shërbente si një pikë mbështetëse e rëndësishme për sundimtarët lokalë (fillimisht Bizantinë, më pas Serbo-Bullgarë), duke qenë shpesh skena e betejave dhe dorëzimeve, derisa u pushtua përfundimisht nga osmanët. 💰 Lidhjet Tregtare të Preshevës Para Osmanëve Presheva ishte një pikë kyçe tranziti dhe tregtie, duke përfituar nga pozicioni i saj si "urë" mes dy rajoneve të mëdha ekonomike të Ballkanit: Korridori Vardar-Moravë: Ky ishte korridori kryesor tregtar që përshkonte Ballkanin. Presheva shtrihej pikërisht në këtë aks, duke e bërë atë një pikë natyrale ndalimi dhe shkëmbimi për tregtarët. Lidhja me Qendrat Minerare: Presheva ishte e lidhur ngushtë me qendrat e rëndësishme minerare të Kosovës (siç ishte Novobërda). Kjo lidhje tregtare nënkuptonte që mallrat si metalet e çmuara (ari dhe argjendi) kalonin nëpër Preshevë duke shkuar drejt tregjeve të veriut ose të jugut. Tregtarët e Dubrovnikut: Prania e kolonive tregtare nga Dubrovniku (Raguzanë) në qytetet e afërta (si Vranja dhe Prishtina) ndikonte drejtpërdrejt në Preshevë. Këta tregtarë zhvillonin tregti intensive, duke shkëmbyer produkte lokale (leshi, lëkura, metale) me mallra luksi nga Perëndimi dhe Lindja, duke e bërë Preshevën një nyje thelbësore logjistike për lëvizjen e mallrave dhe karvanëve. Rëndësia e saj tregtare dhe strategjike ishte faktori kryesor që çoi në pushtimin e shpejtë nga osmanët, të cilët synonin kontrollin e plotë të korridorit Ballkanik.

Historia e Preshevës para periudhës osmane

Historia e Preshevës para periudhës osmane

historia e Preshevës para periudhës osmane është po aq e pasur, veçanërisht për shkak të pozicionit të saj të rëndësishëm gjeostrategjik në Ballkan. Ja një përmbledhje e historisë së Luginës së Preshevës (përfshirë Bujanocin dhe Medvegjën) para pushtimit osman, që ndodhi rreth mesit të shekullit të XV (rreth viteve 1454-1455): Ju lutem më falni për konfuzionin e mëparshëm. Po, historia e Preshevës para periudhës osmane është po aq e pasur, veçanërisht për shkak të pozicionit të saj të rëndësishëm gjeostrategjik në Ballkan. Ja një përmbledhje e historisë së Luginës së Preshevës (përfshirë Bujanocin dhe Medvegjën) para pushtimit osman, që ndodhi rreth mesit të shekullit të XV (rreth viteve 1454-1455): ⛰️ Lashtësia (Periudha Ilire dhe Romake) Vazhdimësia Ilire-Dardane: Rajoni i Preshevës ka qenë i banuar që nga periudha parahistorike, si pjesë e trevave të fiseve ilire, veçanërisht të Dardanëve. Zbulimet arkeologjike dëshmojnë për vendbanime të hershme. Kalaja e Preshevës: Kjo kështjellë daton që nga antikiteti, me supozime se është themeluar nga Dardanët në shekullin IV p.e.s. Ajo shërbeu si një pikë kyçe mbrojtëse dhe strategjike. Periudha Romake: Rajoni i Preshevës u bë pjesë e Perandorisë Romake. Pozicioni i saj ishte i rëndësishëm, pasi afër kalonte aksi kryesor rrugor që lidhte Lindjen me Perëndimin, duke ndikuar në zhvillimin tregtar dhe strategjik të zonës. Nën sundimin romak, u ndërtuan rrugë dhe vendbanime për të siguruar kontrollin. Periudha Bizantine: Pas ndarjes së Perandorisë Romake, zona kaloi nën Perandorinë Bizantine. Gjatë kësaj kohe, pati rindërtime kështjellash. Disa burime, bazuar në shkrimet e Prokopit të Cezaresë, sugjerojnë se perandori Justinian I (me prejardhje ilire) rindërtoi kështjella në Dardani, përfshirë ndoshta edhe atë të Preshevës. Ju lutem më falni për konfuzionin e mëparshëm. Po, historia e Preshevës para periudhës osmane është po aq e pasur, veçanërisht për shkak të pozicionit të saj të rëndësishëm gjeostrategjik në Ballkan. Ja një përmbledhje e historisë së Luginës së Preshevës (përfshirë Bujanocin dhe Medvegjën) para pushtimit osman, që ndodhi rreth mesit të shekullit të XV (rreth viteve 1454-1455): ⛰️ Lashtësia (Periudha Ilire dhe Romake) Vazhdimësia Ilire-Dardane: Rajoni i Preshevës ka qenë i banuar që nga periudha parahistorike, si pjesë e trevave të fiseve ilire, veçanërisht të Dardanëve. Zbulimet arkeologjike dëshmojnë për vendbanime të hershme. Kalaja e Preshevës: Kjo kështjellë daton që nga antikiteti, me supozime se është themeluar nga Dardanët në shekullin IV p.e.s. Ajo shërbeu si një pikë kyçe mbrojtëse dhe strategjike. Periudha Romake: Rajoni i Preshevës u bë pjesë e Perandorisë Romake. Pozicioni i saj ishte i rëndësishëm, pasi afër kalonte aksi kryesor rrugor që lidhte Lindjen me Perëndimin, duke ndikuar në zhvillimin tregtar dhe strategjik të zonës. Nën sundimin romak, u ndërtuan rrugë dhe vendbanime për të siguruar kontrollin. Periudha Bizantine: Pas ndarjes së Perandorisë Romake, zona kaloi nën Perandorinë Bizantine. Gjatë kësaj kohe, pati rindërtime kështjellash. Disa burime, bazuar në shkrimet e Prokopit të Cezaresë, sugjerojnë se perandori Justinian I (me prejardhje ilire) rindërtoi kështjella në Dardani, përfshirë ndoshta edhe atë të Preshevës. ⚔️ Mesjeta (Përplasjet dhe Tregtia) Përplasjet e Pushteteve: Si një udhëkryq i rëndësishëm, Lugina e Preshevës u bë shpesh zonë përplasjesh territoriale ndërmjet Bizantinëve, Bullgarëve dhe më vonë shteteve të ndryshme sllave. Lidhjet Tregtare: Edhe në Mesjetë, Presheva ruajti rëndësinë e saj tregtare. Ajo ishte e lidhur ngushtë me qytetet e Kosovës (si Prishtina) dhe vepronte si një pikë lidhjeje me Selanikun dhe me bregdetin e Adriatikut (siç dëshmohet nga monedhat e gjetura me mbishkrimin Durrhachium, pra Durrës). Selia Rajonale (Shek. XV): Burime të shekullit XV (si ato të Konstantin Filozofit) tregojnë se Presheva ishte një qendër e rëndësishme rajonale, madje e konsideruar qendër e gjithë Moravicës. Pushtimi Osman: Për shkak të rëndësisë strategjike, Presheva ishte një nga objektivat e para të zgjerimit osman në këtë pjesë të Ballkanit. Qyteti dhe rajoni ranë nën kontrollin osman rreth viteve 1454-1455.

Enklava Shqiptare Mes Tensionit Politik dhe Krizës Ekonomike

"E harruar në debatin ndërkombëtar dhe e ngujuar mes kufijve të Serbisë dhe Kosovës, Lugina e Preshevës është një barometër i tensioneve ballkanike. Shumica shqiptare po përballet me një sfidë të dyfishtë: lufta për integrim të plotë politik ndërsa përballet me një eksod masiv të shkaktuar nga një krizë e thellë ekonomike. Ja pse e ardhmja e këtij rajoni është ende në peshore." Agonia e Gjatë e Preshevës: Eksodi i Rinisë dhe Beteja për Identitet "Presheva po zbrazet. Të rinjtë po largohen masivisht nga toka e tyre, të lodhur nga një pasiguri politike që zgjat dy dekada dhe nga varfëria dërrmuese. Ky qytet, simbol i komunitetit shqiptar në Serbi, nuk po lufton vetëm për të drejta politike, por për mbijetesën e tij demografike. Një analizë e situatës aktuale që rrezikon të fshijë një të ardhme të tërë." Analizë dhe tekst i përpunuar me asistencën e një modeli të Inteligjencës Artificiale.Përmbajtje e gjeneruar me mbështetjen e AI.

Situata Aktuale Politike dhe Ekonomike në Preshevë

Situata në Preshevë, një pikë nevralgjike shqiptare në jug të Serbisë, dominohet nga një ndërthurje komplekse e tensionit politik etnik dhe krizës socio-ekonomike që nxit emigracionin masiv. 🏛️ Tensionet Politike Etnike: Kërkesa për Reciprocitet Presheva, qendër e komunitetit shqiptar në Luginën e Preshevës, është një arenë e vazhdueshme e tensioneve politike që shfaqen në disa aspekte kryesore: 1. Përjashtimi dhe Integrimi Institucional Ankesat për Diskriminim: Përfaqësuesit politikë shqiptarë vazhdojnë të denoncojnë mungesën e integrimit real në institucionet qendrore serbe. Çështja e Trajtimit: Kjo perceptohet si një trajtim diskriminues, sidomos në krahasim me të drejtat e kërkuara nga minoriteti serb në Kosovë (duke kërkuar kështu parimin e reciprocitetit). Problemi i Qeverisjes: Çështja e decentralizimit të pushtetit dhe garantimit të plotë të të drejtave civile dhe politike mbetet e pazgjidhur që nga përfundimi i konfliktit të vitit 2001. 2. Përfshirja në Dialogun Kosovë-Serbi Kërkesa e Luginës: Liderët shqiptarë të Luginës së Preshevës (që përfshin Preshevën, Bujanocin dhe Medvegjën) kërkojnë me ngulm të përfshihen në dialogun ndërmjet Kosovës dhe Serbisë, të lehtësuar nga Bashkimi Evropian. Parimi i Barazisë: Kërkesa kryesore është që të zbatohet një parim i qartë i reciprocitetit të të drejtave ndërmjet serbëve në Kosovë dhe shqiptarëve në Serbi. 3. Politika dhe Bojkotimi i Regjistrimeve Mbështetja nga Prishtina: Qeveria e Kosovës (nën Kryeministrin Albin Kurti) ka treguar një mbështetje aktive, duke ndarë fonde për komunat shqiptare, gjest që shkakton reagime nga Beogradi. Protesta Demografike: Popullsia shqiptare ka bojkotuar regjistrimet serbe (si ai i 2011 dhe pjesërisht ai i 2022). Ky veprim është një formë e protestës politike, por ka edhe efektin e uljes së të dhënave demografike, duke ndikuar kështu në ndarjen e burimeve dhe përfaqësimin politik. 📉 Kriza Ekonomike dhe Eksodi Masiv Pavarësisht pozicionit strategjik, ekonomia lokale është jashtëzakonisht e dobët, duke shkaktuar pasoja të rënda sociale. Varfëria Kronike: Lugina e Preshevës vazhdon të jetë një nga zonat më të varfra të Ballkanit brenda Serbisë. Mungesa e Punësimit: Mundësitë e punësimit, veçanërisht në sektorët industrialë dhe shtetërorë, janë tepër të pakta. Emigracioni si Zgjidhje: Ky kombinim i vështirësive ekonomike dhe pasigurisë politike ka nxitur një eksod masiv (Eksodin Masiv) të popullsisë. Shumica e të rinjve emigrojnë drejt Kosovës, Shqipërisë ose vendeve të Evropës Perëndimore (kryesisht Zvicrës dhe Gjermanisë). Rreziku Demografik: Ky "zbrazje" (zvogëlim i popullsisë) dobëson fuqinë e komunitetit shqiptar dhe është një shqetësim madhor, pasi kërcënon stabilitetin dhe ndikimin e tyre politik dhe social në rajon. Analizë dhe tekst i përpunuar me asistencën e një modeli të Inteligjencës Artificiale.Përmbajtje e gjeneruar me mbështetjen e AI.

Çfarë janë popujt ilirë

Ilirët: Një Vështrim i Detajuar në Historinë, Kulturën dhe Trashëgiminë e Popullsisë së Lashtë të Ballkanit

Ilirët: Një Vështrim i Detajuar në Historinë, Kulturën dhe Trashëgiminë e Popullsisë së Lashtë të Ballkanit Ilirët ishin një popull i lashtë që banonte në rajonin e Evropës Juglindore, kryesisht në territoret e Shqipërisë së sotme, Bosnjë-Hercegovinës, Kroacisë, Kosovës, Malit të Zi, Serbisë dhe Sllovenisë. Ndërsa ndikimi i tyre në rajon ka qenë i rëndësishëm, njohuritë e përgjithshme për popujt ilirë shpesh mbeten të dobëta. Në këtë artikull do të analizojmë në detaje historinë, kulturën, gjuhën, arkeologjinë, konfliktet dhe trashëgiminë e pasur të popujve ilirë. 1. Origjina dhe Shtrirja e Ilirëve Ilirët ishin një popullsi autoktone e Evropës Juglindore, origjina e së cilës daton në Epokën e Bronzit. Shtrirja e tyre territoriale përfshinte një pjesë të madhe të rajonit të Ballkanit, me një popullsi të vlerësuar prej rreth 1.5 milion njerëz. Ilirët ishin të ndarë në fise dhe mbretëri të shumta, secila me gjuhën dhe kulturën e vet lokale. Pozita gjeografike e Ballkanit, midis Evropës dhe Azisë, i bëri ilirët një popullsi me rëndësi të madhe strategjike. Ilirët ishin një popull luftarak, i njohur për qëndresën e tyre kundër pushtimeve të huaja. Gjatë historisë së tyre, ata kanë lidhur aleanca me romakët, maqedonasit dhe grekët për t'i rezistuar pushtimeve. 2. Traditat dhe Besimet Kulturore Kultura e ilirëve karakterizohej nga një traditë e fortë gojore, ku spikaste poezia epike dhe baladat që festonin historinë dhe bëmat e heronjve. Kjo formë shprehjeje festonte trimërinë e ilirëve në luftë dhe ndihmonte në ruajtjen e identitetit fisnor. Feja e tyre ishte politeiste dhe ata adhuronin perëndi dhe perëndesha të ndryshme, shpesh të lidhura me natyrën dhe fenomene qiellore. Ilirët ishin gjithashtu shumë të aftë në punimin e metaleve, si ari, bronzi dhe argjendi. Përpunimi i metaleve ishte i rëndësishëm, pasi ata krijonin bizhuteri, armë dhe xhingla, të cilat përdoreshin si simbole të pushtetit dhe statusit shoqëror. 3. Rëndësia e Gjuhës Ilire Ilirishtja ishte një gjuhë indoevropiane. Megjithatë, dihet pak për të për shkak të mungesës së burimeve të shkruara të mjaftueshme. Ajo që ekziston sugjeron se ilirët përfaqësonin një grup të ndryshëm etnik dhe gjuhësor, dhe ilirishtja besohet të ketë qenë një gjuhë shumë e larmishme me shumë variacione rajonale. Rëndësia e gjuhës ilire qëndron në ndikimin e saj në rajonin e Ballkanit dhe në rolin e saj si gjuha paraardhëse e Gjuhës Shqipe. Gjuha ilire ka pasur një ndikim të rëndësishëm në kulturën dhe gjuhën e popujve ballkanikë, duke përfshirë shqiptarët, boshnjakët, kroatët, malazezët, serbët dhe sllovenët. 4. Zbulimet Arkeologjike Ilire Zbulimet arkeologjike kanë bërë të mundur rindërtimin e historisë së ilirëve. Me kalimin e viteve, janë zbuluar vende të shumta arkeologjike ilire në të gjithë rajonin e Ballkanit, duke përfshirë: Vendbanime (qytete dhe fshatra të fortifikuara). Nekropole (varreza të rëndësishme). Faltore (vende kulti). Gjetjet përfshijnë qeramikë, armë, xhevahire dhe monedha, të cilat dëshmojnë për mjeshtërinë e lartë të ilirëve. Këto zbulime kanë nxjerrë në pah rëndësinë e ilirëve në rajon dhe kanë lënë një gjurmë të qëndrueshme në kulturën ballkanike. 5. Luftërat dhe Marrëdhëniet me Popujt Fqinjë Ilirët janë përfshirë në konflikte të shumta me popujt fqinjë, përfshirë grekët, romakët dhe maqedonasit. Ata ishin të njohur për aftësitë e tyre ushtarake dhe shpeshherë ishin aleatë me popujt e tjerë ballkanikë për t'i rezistuar pushtimeve të huaja. Megjithatë, rezistenca e tyre nuk ishte e mjaftueshme kundër forcës së Perandorisë Romake, e cila pushtoi rajonin në shekullin II para Krishtit. Me gjithë zotësinë e tyre ushtarake, ilirët u mundën nga ushtritë më të mëdha dhe më të organizuara. Megjithatë, rezistenca dhe guximi i tyre frymëzoi popujt e Ballkanit, të cilët vazhduan të luftonin për pavarësinë e tyre. 6. Trashëgimia dhe Ndikimet e Ilirëve Me gjithë njohuritë e pakta të plota për popujt ilirë, ndikimi i tyre në rajonin e Ballkanit është i dukshëm: Lidhja Shqiptare: Kultura dhe gjuha e ilirëve kanë ndikuar drejtpërdrejt në formimin e kombit shqiptar. Mjeshtëria: Mjeshtëria e tyre dhe përpunimi i metaleve kanë pasur një ndikim të qëndrueshëm në kulturën ballkanike. Fryma e Rezistencës: Rezistenca e ilirëve ka frymëzuar shumë breza të popujve ballkanikë, të cilët vazhdojnë të luftojnë për lirinë e tyre. Trashëgimia e ilirëve është ende e dukshme në rajon. Shumë monumente dhe zona arkeologjike ilire janë ruajtur, duke dëshmuar për rëndësinë historike të këtij populli të lashtë.

Origjina e gjuhës shqipe

display, Origjina e gjuhës shqipe: ta sqarojmë

Origjina e Gjuhës Shqipe: Ta Sqarojmë Nga: Emanuele Rizzardi | 7 Korrik 2023 Thuhet shpesh se shqipja është "një gjuhë shumë e lashtë", madje më e vjetra që kemi njohur. Ky pohim nuk është krejtësisht i gabuar, por është një thjeshtësim që tani do ta sqarojmë më tej. Sa e Vjetër është Shqipja? Për shqipen, lashtësia shpesh flitet për shkak të një lloj iluzioni perspektiv. Të gjitha gjuhët janë njësoj të lashta, sepse datojnë nga parahistoria, duke qenë pasardhëse të formave të tyre të mëparshme (p.sh., si zinxhiri para-latinisht, latinisht, romanisht, italisht). Megjithatë, e pamohueshme është që, për shembull, italishtja mund të datohet vetëm nga mesjeta e hershme, sepse më parë ishte thjesht një nga dialektet e shumta të latinishtes vulgare. Në rastin e shqipes, nëse nuk do të kishim dëshmi të latinishtes apo gjuhëve të tjera fqinje, definicioni i shqipes do të shtrihej edhe në antikitet. Pra, pyetja kyçe është: Nga vjen paraardhësi i drejtpërdrejtë i shqipes së sotme? Gjuhësia Rindërtuese dhe Tezat Kryesore Nuk jemi të sigurt për shkak të mungesës së burimeve të shkruara të hershme. Gjithçka që dimë nxirret me anë të gjuhësisë rindërtuese ose krahasuese, e cila rindërton një gjuhë duke u nisur nga materialet e disponueshme të gjuhëve të tjera. Tre rrymat e mendimit të konsideruara aktualisht janë: Shqipja (e lashtë) si një gjuhë indo-evropiane më vete. Shqipja (e lashtë) si gjuhë motër e Thrakës dhe Dakos. Shqipja (e lashtë) si një nga gjuhët e shumta të Grupit Ilir, ku përfshihej edhe panonia dhe mesapishtja. Teza më solide, sipas këtij vlerësimi, është e treta. Fazat Gjenetike të Shqipes Ne mund ta ndajmë zhvillimin e gjuhës shqipe në këto faza paraardhëse: Para-Latinishtja para-protoshqiptare: Dialekti ilir "shqip" i folur para dominimit latin. Para-Sllavishtja para-protoshqiptare: Ky dialekt ilir me ndikime latine i folur para dominimit sllav. Protoshqipja: Paraardhësi i drejtpërdrejtë i shqipes. Shqipja e vërtetë, “moderne”: E lindur në mesjetë dhe e përhapur në formë të shkruar. Ilirishtja është bashkëkohore me fazën para-latinishte para-protoshqiptare (por pjesa më e madhe e ilirishtes thjesht u zhduk). Meqenëse ilirishtja nuk është vërtetuar me tekste, ne flasim për para-latinishten para-protoshqiptare si një nga të folmet e ndryshme ilire që mbijetoi. Shqipja në Antikitetin e Largët (Mijëvjeçari II P.E.S.) Meqë para kësaj faze ka drejtpërdrejtë Indoevropianishten Parahistorike, rrjedh që paraardhësi i shqipes daton në mijëvjeçarin II p.e.s., në epokën e grekëve mikenas, hititëve dhe vedikëve. Dallimi kryesor është se, ndryshe nga këto, ajo mbetet e pavërtetuar në shkrim. Kjo e vë shqipen në të njëjtin rresht me gjuhët e tjera para-proto- (si para-proto-kelte) me dallimin që kjo e fundit u zhvillua në disa gjuhë, ndërsa shqipja vetëm në një (ose në një diasistem dialektesh). Pse Nuk Kemi Dëshmi të Shkruara? Pse mungojnë dëshmitë e shkruara për para-protoshqiptaren dhe ilirishten? Hipoteza më e mundshme është që këto popullata shkruanin në gjuhët e popujve të tjerë (Greqisht dhe Latinisht), duke qenë se shkrimi kishte një funksion tregtar dhe zyrtar, siç ndodhi fillimisht edhe me gotët. Një hipotezë tjetër është që format e shkruara janë përdorur rrallë dhe në trajta që prishen lehtë. Mbijetesa e Protoshqipes Pse protoshqipja u zhvillua në shqipen e sotme, ndërsa gjuhët e tjera ilire u shuan? Gjuhët e tjera u asimiluan nga latinishtja apo greqishtja, një proces që ishte i fortë pasi ilirët dhe panonët përbënin një pjesë të madhe të ushtrisë romake. Paraardhësit e shqiptarëve ndoshta pësuan shumë më pak latinizim dhe mbetën në një territor të papërshkueshëm dhe të izoluar, afërsisht Shqipërinë Lindore dhe Kosovën aktuale. Shënim i Rëndësishëm: Etiketa "ilirishte" e përdorur nga të lashtët ishte e përgjithshme dhe përfshinte shumë tradita gjuhësore para-romake (duke përfshirë ato para-protoshqiptare, trakase, frigjiane, e ndoshta edhe proto-sllave në Dalmaci). Një Kujdes i Fundit Është gabim të përkthehen fjalët e lashta duke përdorur shqipen moderne ose të thuhet se fjalët e greqishtes së vjetër janë shqipe. Për të vërtetuar lidhjet gjuhësore duhen përdorur metodat shkencore të gjuhësisë krahasuese dhe rindërtimi i ligjeve fonologjike. Përmbajtja e shkrimit i atribuohet autorit Emanuele Rizzardi.

Gjuha Shqipe: Trashëgimi e Lashtësisë dhe Rrënjët Indo-Evropiane

Gjuha më e vjetër në Evropë

Gjuha Shqipe: Trashëgimi e Lashtësisë dhe Rrënjët Indo-Evropiane. Gjuha Shqipe: Trashëgimi e Lashtësisë dhe Rrënjët Indo-Evropiane A është gjuha shqipe gjuha më e vjetër në Evropë? Ky shkrim shqyrton lidhjen e saj me gjuhët ilire dhe trako-frigiane, duke e pozicionuar atë si një thesar të trashëguar nga pellazgët e lashtë. Rrënjët Pellazgo-Ilire Gjuha shqipe, sipas kësaj teze, rrjedh nga gjuha ilire dhe trako-frigiane (e cila është e së njëjtës familje me gjuhën etruske), një gjuhë e trashëguar e gjuhës shumë të lashtë pellazge, mbi të cilën grekët ndërtuan gjuhën e tyre: greqishten e vjetër. Nga kjo gjuhë rrjedhin gjuha joniane dhe gjuha arkadio-qipriote. Gjuha shqipe është një degë krejtësisht e ndarë nga ato që quhen gjuhë indoevropiane dhe nuk rrjedh nga ndonjë gjuhë tjetër e njohur. Sot nuk kemi asnjë gjurmë të gjuhës së ilirëve të lashtë, përveç disa epigrafëve të rrallë (transkriptime fonetike të gjuhës ilire nëpërmjet shkronjave greke dhe, më pas, shkronjave latine) që përbëhen nga emra dhe toponime tipike ilire. Në të vërtetë, princat ilirë përdorën gjuhën greke dhe më pas latinishten në marrëdhëniet me botën e jashtme, ndërkohë që populli fliste gjuhën e vet. Pikërisht kjo gjuhë është një trashëgimi e madhe që pellazgo-ilirët ua lanë pasardhësve të tyre. Z. Majani thotë për këtë: “Gjuha shqipe është një gjuhë e mrekullueshme ku ndonjëherë duhet vetëm të ulesh në tokë për të gjetur copëza të arta... filologjike. Në këtë gjuhë nganjëherë pa as përpjekjen më të vogël zbulojmë fjalë arkadiane që janë bashkëkohore me Iliadën ose Numa Pompilius." Autoktonia dhe Filologjia Ilirët ishin një popullsi autoktone. Ata vazhduan të zhvillonin kulturën dhe zakonet e trashëguara nga pellazgët e lashtë. Sot këtë kulturë dhe këto zakone i gjejmë te pasardhësit e drejtpërdrejtë të ilirëve: shqiptarët. Edhe sikur të mos gjenden gjurmë të shkruara të gjuhës shqipe para shekullit të 14-të, mendimi se shqiptarët e sotëm flasin të njëjtën gjuhë me stërgjyshërit e tyre është i pakundërshtueshëm, pavarësisht nga evoluimi natyror. Filologët e fillimit të shekullit të 19-të si Xylander, Ramus, Shlaicer dhe veçanërisht Franz Bopp, demonstruan se gjuha shqipe është qartësisht një gjuhë indo-evropiane, por nuk ka lidhje të qarta me asnjë gjuhë tjetër të njohur. Klasifikimi Verior dhe Ndikimet Filologë dhe studiues të ndryshëm e vendosin gjuhën shqipe në grupin indoevropian të Evropës Veriore për shkak të zhvillimit strukturor (p.sh. shkronja e shkurtër o u ndryshua në a, si te fjala natë në shqip dhe nacht në gjermanisht, në kundërshtim me nox apo noctis në latinisht). Marrëdhëniet e gjuhës shqipe me gjuhët e grupit të Evropës Veriore kanë qenë objekt studimi nga shumë filologë, ndër të cilët Pedersen Holger dhe albanologu i njohur Norbert Jokl. John Geipel në librin e tij “Anthropologie de l'Europe, histoire ethnique et linguistique” shkruan: “Megjithë sulmet, shqiptarët mbetën të izoluar në malet e tyre dhe pothuajse nuk e ndjenë ndikimin e pushtuesve, megjithëse në gjuhën e tyre mbetën një numër i caktuar fjalësh greke, latine, sllave dhe turke. Pushtimi sllav në Ballkan... çoi në zhdukjen e dialekteve të shqipes në rajonet e Bosnjës dhe Malit të Zi, por të themi të vërtetën, gjuha sllave nuk arriti kurrë të zërë rrënjë në Shqipëri." Enigma e Pellazgjishtes dhe Lidhjet me Etruskishten Gjuhëtari Meje nuk ishte në gjendje të përcaktonte origjinën e vërtetë të pellazgëve dhe as të gjuhës së tyre. Ai lëshoi megjithatë disa të vërteta befasuese: “Ilirët luajtën një rol shumë të rëndësishëm, por ende të keqpërcaktuar, në Evropën Qendrore dhe vepruan në drejtime të ndryshme: drejt botës gjermanike... në Itali ku u gjetën shumë fise ilire... Me origjinë ilire duhen konsideruar edhe filistinët, të cilët themeluan Palestinën." Megjithatë, çështja e gjuhës së pellazgëve mbetet e paqartë. Studiuesi Zaharia Majani shkruan për etruskët: “Herodoti e konsideronte Anadollin si pikënisjen e etruskëve për Italinë. Rreth vitit 1300 para Krishtit ky rajon i Anadollit ishte i populluar nga ilirë dhe trakë... Ata flisnin dialekte ilire, një gjuhë unike indoevropiane, as greqisht e as latine. Kjo është arsyeja pse latinistët dhe helenistët nuk kanë mundur të interpretojnë gjuhën e etruskëve deri më sot. Vetëm gjuha ilire na lejon t'i afrohemi interpretimit të gjuhës etruske. Më në fund, burimi ynë kryesor mbetet gjuha shqipe, e vetmja gjuhë ballkanike ende e gjallë, në bazën e së cilës rron përsëri gjuha ilire”. Libër i përshtatur lirshëm nga "Shqipëria apo Odiseja e pabesueshme e një populli parahelen" nga autori Mathieu Aref.

KOSOVA (PJESA E DYTË): PERANDORIA OTOMANE

KOSOVA (PJESA E DYTË): PERANDORIA OTOMANE Nga Guglielmo Maria Barbetta)18/09/23 Në këtë artikull do të analizojmë ngjarjet kryesore, për të cilat nuk kemi burime të shumta të besueshme, të cilat pasuan përfundimin e Betejave të Mëdha të Kosovës, të cilat përfunduan me konfirmimin e dominimit osman dhe do të arrijmë në vitin 1912, vit i cili shënoi fillimin e një sërë konfliktesh të njohura si “Luftërat Ballkanike”. Për pesëqind vjet pjesa më e madhe e Ballkanit u sundua nga turqit osmanë, duke marrë emrin Rumelia. Gjatë kësaj periudhe, gadishulli u nda në rrethe të shumta administrative, të quajtura sanxhakë ("flamuj" ose rrethe), secili i qeverisur nga një sanxhakbej ("zot i rrethit") i cili vepronte në pjesë të caktuara të territorit.

Falë tolerancës fetare, një numër i madh i të krishterëve vazhduan të jetonin dhe ndonjëherë të përparonin nën osmanët. Procesi i islamizimit filloi menjëherë pas fillimit të sundimit osman, por mori një periudhë të konsiderueshme kohore, që zgjati më shumë se një shekull, dhe fillimisht u përqendrua në qytete dhe zona urbane. Shumë banorë të krishterë etnikë shqiptarë u konvertuan drejtpërdrejt në Islam, duke shmangur kështu pagimin e taksave dhe pësuar dëme ose disavantazhe për shkak të besimit të tyre. Në një masë të madhe arsyet e konvertimit ishin ndoshta ekonomike dhe sociale, pasi muslimanët gëzonin të drejta dhe privilegje shumë më të mëdha se popullsia e krishterë. Jeta fetare e krishterë vazhdoi të ekzistonte, megjithatë, dhe osmanët lejuan që të ruheshin disa kisha. Megjithatë, duhet theksuar se kishat ortodokse serbe dhe katolike shqiptare, dhe të gjitha kongregacionet e tyre, pësuan një nivel shumë të lartë të taksave. Nga shekulli i 17-të, pati një rritje në rritje të popullsisë shqiptare të përqendruar fillimisht në Metohi. Ky ishte ndoshta rezultat i migrimeve që vinin nga jugperëndimi (d.m.th. Shqipëria e sotme), me të cilat emigrantët sollën Islamin në tokat e krishtera. Ekzistojnë dëshmi të caktuara për migrime të shumta dhe është gjithashtu e qartë se një numër i madh sllavësh, me sa duket anëtarë të Kishës Ortodokse Serbe, u konvertuan në Islam nën sundimin osman. Në vitin 1689, Kosova u përfshi seriozisht në Luftën e Madhe Turke (1683-1699), një nga ngjarjet epokale të mitologjisë kombëtare serbe. Në tetor të atij viti, një forcë e vogël austriake, e udhëhequr nga Margravi Ludwig I i Badenit, depërtoi Perandorinë Osmane dhe arriti mjaft larg për të arritur në Kosovë, pas pushtimit të Beogradit.

Shumë serbë dhe shqiptarë u betuan për besnikëri ndaj Perandorisë së Habsburgëve, ku disa prej tyre iu bashkuan ushtrisë së Ludwigut të udhëhequr nga peshkopi katolik shqiptar Pietro Bogdano. Kjo nuk ndodhi pa një reagim të përgjithshëm; shumë serbë dhe shqiptarë të tjerë luftuan në anën osmane për t'i rezistuar përparimit austriak. Një kundërofensivë masive osmane verën e ardhshme i detyroi austriakët të tërhiqeshin në kalanë e tyre të Nishit, më pas në atë të Beogradit dhe më në fund, duke kaluar Danubin, në vetë Austrinë. Ofensiva osmane u shoqërua me reprezalje dhe bastisje, duke bërë që shumë serbë të largoheshin së bashku me austriakët. Kjo ngjarje është përjetësuar në historinë serbe si Seoba e Madhe ose "Shpërngulja e Madhe". Tradicionalisht thuhet se pati një eksod kaq të madh, i përbërë nga qindra mijëra refugjatë serbë nga Kosova dhe Serbia, saqë la një zbrazëti të mbushur vetëm më vonë nga një fluks imigrantësh shqiptarë. Duke filluar nga epoka e Napoleonit, Perandoria Osmane u copëtua nga një krizë e thellë e brendshme dhe shkoi drejt një periudhe rënieje. Serbia, e mbështetur edhe nga Perandoria Ruse, fitoi autonominë e saj nga Perandoria Osmane me dy revolucione: i pari në 1804 (udhëhequr nga Gjorgje Petrović1) dhe i dyti në 1815 (me Millosh Obrenović2). Kështu u strukturua një Principatë gjysmë e pavarur e Serbisë (1815), megjithëse trupat turke vazhduan të garnizonin kryeqytetin, Beogradin, deri në vitin 1867. Në vitin 1871 shumë serbë u mblodhën në Prizren duke shpresuar në rivendosjen e një "Serbie të Vjetër" nga Principata e Serbisë. Luftërat serbo-turke të viteve 1876-1877 (pas revoltës së Bosnjës kundër Perandorisë Osmane në 1875) dhe luftërat ruso-turke të viteve 1877-1878 çuan në pavarësinë e plotë të Serbisë, e cila gjithashtu fitoi kontrollin civil të qyteteve në Kongresin e Kosovarët e Berlinit të Prishtinës dhe Mitrovicës. Principata (kneževina) e Serbisë mori njohjen ndërkombëtare të pavarësisë së saj, të dhënë nga osmanët me Paqen e San Stefanit në 1878, së bashku me Malin e Zi fqinj, dhe u bë Mbretëria e Serbisë duke filluar nga viti 1882. Pas këtyre konflikteve, në Kosovë u vendosën shumë refugjatë shqiptarë nga territoret e pushtuara nga Serbia. Nga frika se Kongresi i Berlinit do të çonte në copëtimin e territoreve të banuara me shqiptarë ndërmjet Serbisë, Malit të Zi dhe Bullgarisë, tre ditë para saj u themelua Lidhja e Prizrenit, me mbështetjen e vetë Sulltanit3. Qëllimi i Lidhjes ishte t'i rezistonte sundimit osman dhe veçanërisht inkursioneve nga kombet ballkanike të krijuara së fundmi. Shqiptarët shpejt e shndërruan Lidhjen në një lëvizje kombëtare dhe më vonë, më 1881, në një qeveri të të gjithë shqiptarëve, pavarësisht nga dallimet fetare, nën komandën e Ymer Prizrenit, të ndihmuar nga Abdyl Frashëri4 dhe Sulejman Vokshi. Nën presionin e fuqive evropiane, nga viti 1881 Perandoria Osmane kundërshtoi Lidhjen dhe qeveria e përkohshme u mund në 1884 vetëm tre vjet pas themelimit të saj5. Në vitin 1899 u themelua një ligë tjetër shqiptare, Lidhja e Pejës, e udhëhequr nga Haxhi Zeka, tashmë anëtar i Lidhjes së Prizrenit, me një program të ngjashëm: krijimin e një vilajeti autonom shqiptar6. Lidhja u mund vitin e ardhshëm nga forcat osmane dhe Zeka u vra nga një agjent serb në vitin 1902, me mbështetjen e nënkuptuar të qeverisë osmane. Shqiptarët mbështetën lëvizjen xhonturke në fillim të shekullit të 20-të, me shpresën për një autonomi më të madhe dhe përdorimin e shqipes në administrim dhe arsim7. Në vitin 1908, 20.000 fshatarë shqiptarë të armatosur u mblodhën në Uroševac8 për të parandaluar çdo lloj ndërhyrjeje të huaj; krerët e tyre, Bajram Curri dhe Isa Boletini, i kërkuan sulltanit të shpallte një kushtetutë dhe të hapte një parlament. Megjithatë, fitorja e xhonturqve nuk u solli asnjë dobi shqiptarëve. Një revoltë shqiptare shpërtheu në Kosovë në vitin 1909 dhe shpejt u shtyp. Ndryshimi i pushtetit në Stamboll e përkeqësoi situatën edhe më shumë, me një kryengritje të re të armatosur kundër osmanëve në prill 1910, të udhëhequr nga Idriz Seferi dhe Isa Boletini, të cilët rezistuan për disa muaj përpara se të tërhiqeshin. Sulltani osman vizitoi Kosovën në qershor të vitit 1911, gjatë bisedimeve të paqes që kishin të bënin me të gjithë banorët e trevave shqiptare9. Një rebelim i mëtejshëm shqiptar në vitin 1912 ishte preteksti për fillimin e Luftës së Parë Ballkanike kundër Perandorisë Osmane. Në fund të saj, tre rrethe kosovare (Zveçani, Kosova dhe Metohia jugore) u inkorporuan në Mbretërinë e Serbisë, ndërsa rajoni i Metohisë (Dukagjini) iu aneksua Malit të Zi LEXO KOSOVA (PJESA E PARË): TREGIM I GJATË MIJËvjeçar

KOSOVA (PJESA E PARË): TREGIM I GJATË MIJËvjeçar

KOSOVA (PJESA E PARË): TREGIM I GJATË MIJËvjeçar Nga Guglielmo Maria Barbetta 15/09/23

Historia e Kosovës është jashtëzakonisht e gjerë në kohë dhe e mbushur me ngjarje të shumta vendimtare. Ky artikull do të shqyrtojë, sado shkurt, pasazhet kryesore historike deri në përfundimin e Betejave të Mëdha të Kosovës. Zona gjeografike e Kosovës ishte pjesë e Perandorisë Maqedonase në kohët e lashta dhe më vonë e Perandorisë Romake. Me dobësimin e Perandorisë Bizantine, duke ruajtur strukturën shoqërore dhe kulturore protoshqiptare, ajo u kolonizua nga sllavët dhe u bë pjesë e Perandorisë Bullgare dhe më pas u bë pjesë e mbretërisë mesjetare të Serbisë dhe Perandorisë Serbe. Me copëtimin e kësaj të fundit dhe pas disfatës në Betejën e Piana dei Merli në vitin 1389 (imazhi i hapjes), Kosova ra nën sundimin osman për më shumë se pesë shekuj. Nga historia e lashtë në mesjetë Zona e Kosovës ka qenë e banuar pa ndërprerje që nga neoliti, periudhë në të cilën kanë qenë aktive bashkësitë njerëzore që i përkisnin kulturës së Starçevës1 dhe, një shekull më vonë, kulturës së Vinçës2. Në shekullin IV p.e.s., zona e Kosovës ndodhej në skajin lindor të Ilirisë3, në kufi me Trakinë4. Fiset e para për të cilat kemi të dhëna janë thrakët fisnorë, të përqendruar në Vllahinë e sotme, shtrirja e të cilëve megjithatë është shtrirë deri në Kosovën e sotme deri në shekullin III p.e.s., dhe dardanët, të cilët i kanë ndjekur midis shekujve III dhe I p.e.s. Në shekujt në vijim, zona e Kosovës, e njohur si pjesë e Dardanisë dhe e karakterizuar në kohët e lashta me një nivel shumë të ulët urbanizimi dhe depërtimi të qytetërimit klasik, u pushtua nga Aleksandri i Madh në shekullin e IV para Krishtit. Rajoni i lashtë i Ballkanit përfshinte afërsisht Kosovën e sotme dhe zonat fqinje të Shqipërisë, Maqedonisë së Veriut, Serbisë dhe Malit të Zi. Ka qenë i banuar nga fisi ilir i dardanëve, nga të cilët ka marrë emrin.

Ajo u pushtua nga Roma në 160 para Krishtit. dhe më pas u inkorporua në provincën romake të Ilirikut në 59 para Krishtit. Më pas u bë pjesë e Moezisë5 në vitin 87 pas Krishtit. Duke filluar nga shekulli i IV-të, zona e Kosovës, tashmë kryesisht e romanizuar, u integrua në Krahinën e Dardanisë të Perandorisë Bizantine, e cila megjithatë ishte vazhdimisht e fokusuar në luftërat në Lindje kundër persëve dhe arabëve6. Ndërsa autoriteti dhe kontrolli i Bizantit mbi brendësinë e Ballkanit u dobësua, rajoni mbeti i ekspozuar ndaj inkursioneve të ndryshme barbare, që kulmuan me shpërnguljet e mëdha sllave të shekujve VI dhe VII nga Evropa Lindore7. Historia e mëvonshme politike dhe demografike e Kosovës nuk dihet me siguri absolute deri në shekullin XIII. Rajoni u zhyt në Perandorinë e parë Bullgare rreth vitit 850, me konsolidimin përfundimtar të krishterimit dhe kulturës sllavo-bizantine. Ajo u ripushtua nga bizantinët në vitin 1018 dhe u bë pjesë e temës së re të Bullgarisë8. Si një pikë qendrore për rezistencën sllave ndaj pushtetit të Kostandinopojës në gadishull, rajoni shpesh ndryshonte dominimin, midis serbëve dhe bullgarëve nga njëra anë dhe romakëve nga Bizanti nga ana tjetër, deri në ardhjen e princit serb Stefan Nemanja9 (imazhi). të cilët ai siguroi kontrollin mbi të në fund të shekullit të 12-të. Serbia në atë kohë nuk ishte ende një mbretëri e bashkuar: ekzistonte një numër i madh principatash të vogla serbe në veri dhe perëndim të Kosovës, më të fuqishmet prej të cilave ishin Rascia (që korrespondon me zonën qendrore të Serbisë moderne) dhe Doclea ( dmth zona aktuale e Malit të Zi dhe Shqipërisë së Veriut). Këto principata ishin shpesh në luftë me Perandorinë. Në vitin 1180, zoti serb Stefan Nemanja mori kontrollin e Docleas dhe një pjesë të Kosovës. Pasardhësi i tij, Stephen Prvovenčani, mori kontrollin e pjesës tjetër të zonës nga viti 1216, duke krijuar kështu një shtet që përfshinte pjesën më të madhe të zonës së përbërë nga rajonet aktuale të Serbisë dhe Malit të Zi10. Përbërja etnike e popullsisë së Kosovës gjatë kësaj periudhe është edhe sot temë e polemikave mes historianëve serbë dhe shqiptarë. Grupi etnik serb duket se ka qenë popullsia mbizotëruese kulturalisht dhe gjuhësore, dhe ndoshta përfaqësonte edhe shumicën demografike: këtë e dëshmon statuti themelor i Deçanit, më i vjetri nga dokumentet shumë të rralla ekzistuese, i cili megjithatë daton në vitin 1330, rreth një shekull pas fillimit të dominimit serb. Në shekullin XIII dhe XIV, Kosova u bë qendra politike dhe shpirtërore e mbretërisë serbe. Në fund të shekullit të 13-të, selia e kryepeshkopatës serbe u zhvendos në Pejë, ndërsa sundimtarët u zhvendosën midis Prishtinës, Prizrenit dhe Shkupit. Në të njëjtën periudhë u ndërtuan qindra kisha, manastire dhe fortesa feudale. Kosova, në ato vite, ishte e rëndësishme ekonomikisht, siç ishte kryeqyteti i Kosovës moderne, Prishtina, e cila ishte një qendër e rëndësishme tregtare në rrugët që të çonin në portet e detit Adriatik. Po kështu, rëndësi të madhe kishte edhe aktiviteti minerar. Kulmi i fuqisë serbe në rajon u arrit në vitin 1346 me formimin e Perandorisë Serbe dhe kurorëzimin e Stefan Dushanit Car i serbëve, vllehëve, grekëve dhe shqiptarëve. Megjithatë, pas vdekjes së tij në 1355, Perandoria Serbe u copëtua në një sërë principatash feudale. Kosova u bë tokë e trashëguar e familjeve Mrnjavçeviq dhe Brankoviq. Në fund të shek. Kjo ndodhi në lidhje me ekspansionin e parë osman në Ballkan: Perandoria Osmane shfrytëzoi mundësinë që i ofrohej nga dobësia greke dhe serbe dhe pushtoi ato territore12. Betejat e Mëdha të Kosovës

Një nga përplasjet më të njohura në historinë e Ballkanit është padyshim Beteja e Piana dei Merli. Konflikti ndodhi në fushën me të njëjtin emër më 15 qershor 1389, kur knezi13 i Serbisë, Lazar Hrebeljanović, mblodhi një koalicion ushtarësh të krishterë, të përbërë nga serbë, por edhe boshnjakë dhe maxharë, dhe një kontingjent mercenarësh saksonë14. Sulltani osman Murad I mblodhi gjithashtu një koalicion ushtarësh dhe vullnetarësh nga vendet fqinje të Rumelisë dhe Anadollit. Sigurimi i shifrave të sakta sigurisht nuk është i lehtë, por disa rrëfime të dhëna nga historianët sugjerojnë se ushtria e krishterë ishte shumë më e ulët se ajo osmane. Totali i dy ushtrive besohet të ketë qenë më pak se 100,000. Ushtria serbe u shpartallua dhe Llazari u masakrua. Në atë përplasje legjendare humbi edhe Murati I15. Pas kësaj, djali i Llazarit dhe principatat e tjera serbe pranuan një formë vasaliteti nominal ndaj sulltanit osman, të cilit vajza e Llazarit iu ofrua për martesë për të vulosur paqen. Megjithatë, tashmë në vitin 1459, turqit pushtuan kryeqytetin e ri serb, Smederevo, duke lënë Beogradin dhe Vojvodinën nën pushtetin Magyar deri në mesin e shekullit të 16-të16. Beteja e dytë dhe më e rëndësishme e Kosovës u zhvillua nga Giorgio Castriota Skënderbeu, i cili çliroi Kosovën dhe Shqipërinë nga pushtuesit osmanë në Betejën e Mokrës më 10 tetor 1445. Ushtria osmane, e përbërë nga 15,000 kalorës dhe e udhëhequr nga Firuz Pasha, kishte urdhëron të shkatërrohet Skënderbeu dhe shqiptarët. Castriota vendosi të priste ofensivën në grykat e Prizrenit më 10 tetor 1445 dhe, falë aftësive të tij strategjike, doli fitimtar. Murati II kishte dërguar një ushtri prej 25.000 burrash, duke përfshirë 15.000 kalorës, nën komandën e Ali Pashës, gjeneralit të tij më të shquar. Ky i fundit ka hyrë në Shqipëri nga pjesa verilindore e Kosovës. Një nga masat e para të princit shqiptar ishte krijimi i një morie spiunësh ushtarakë të shpërndarë në të gjitha nyjet e komunikimit midis Adrianopolit dhe Shqipërisë. Falë kësaj intuite, ai mbeti i vetëdijshëm për çdo lëvizje dhe gjithmonë e dinte saktësisht numrin e armiqve të drejtuar drejt tij. Ai rekrutoi menjëherë 15,000 burra, duke përfshirë 7,000 kalorës, dhe fushoi në Torvioll, afër Tiranës së sotme, në një luginë të vogël (një drejtkëndësh toke me përmasa afërsisht shtatë me tre milje), të rrethuar nga male, të cilat nga ana e tyre ishin të mbuluara me pyje. Në këto pyje ai fshehu gjysmën e kalorësisë së tij, duke lënë në fushë vetëm një pjesë të vogël të këmbësorisë së tij dhe më pas u nis drejt Ali Pashës, duke e joshur me manovra në fushën e vogël ku kishte vendosur të bënte betejë. Ai mbërriti këtu më 28 qershor 1444 dhe atë ditë ai vendosi përfundimisht të gjitha njësitë e tij. Në të djathtë malësorët e Dukagjinit, në të majtë bullgarët e Mokrenës dhe në qendër roja e Skënderbeut. Kishte gjithashtu një rezervë të pasme prej mbi 3000 burrash. 3000 të tjerë nën komandën e drejtpërdrejtë të Hamza Castriota u fshehën në pyjet përreth kampit. Prandaj, epërsia e armikut u anulua nga ngushtësia e fushës: turqit nuk ishin në gjendje të rrethonin ushtrinë e krishterë në asnjë mënyrë. Turqit kishin 8000 të vdekur, 2000 robër, 24 flamuj të humbur dhe i gjithë kampi i tyre përfundoi në duart e fitimtarëve. Murati II, i frikësuar nga mashtrimet e përdorura nga të krishterët, u kërkoi hungarezëve paqen dhe e fitoi atë për dhjetë vjet. Më 12 korrik 1444 u nënshkrua në Szegedin, me kushtet që sulltani t'ia kthente Serbinë e pushtuar Gjuragj Brankoviçit, së bashku me fëmijët e tij të marrë si peng, dhe zotimin për të mos pushtuar tokat e Skënderbeut.

Megjithatë, paqja dhjetëvjeçare zgjati vetëm gjashtë javë. Ladislaus, mbreti i Polonisë dhe Hungarisë, vendosi të prishë marrëveshjen dhe të sulmojë, duke përfituar nga mungesa e sulltanit. Mbreti më pas hyri në Bullgari me një ushtri të përbërë nga 14,000 polakë, hungarezë dhe rumunë. Ai ngriti kampin në Varna dhe priti që të vinin aleatët e kryqëzatave. Skënderbeu në fakt u angazhua për të arritur aleatin e tij polak dhe u nis më 15 tetor, pasi kishte mbledhur 15,000 burra të tjerë. Do ta kishte arritur nëse sovrani Brankoviç nuk do ta kishte gjetur të bllokuar kalimin, i cili, duke mos prishur paqen me sulltanin, sigurisht që nuk donte të kundërshtonte këtë të fundit. Kështu Skënderbeu humbi më shumë se tre javë në negociata dhe, i rraskapitur dhe i shqetësuar, i urdhëroi njerëzit e tij të kalonin gjithsesi, pavarësisht mosmarrëveshjes së serbëve. Ai kishte arritur tashmë në Serbi kur, megjithatë, mësoi për humbjen dhe vdekjen e Ladislaus nga hungarezët dhe të arratisurit polakë. Prandaj Murati II duhej të vazhdonte luftën në Ballkan dhe të merrej me Skënderbeun. Sulltani dërgoi Hajredin Beun me propozime paqeje, të cilat megjithatë u refuzuan. Për të mbajtur situatën nën kontroll, u dërgua një ushtri prej 9000 kalorësish të udhëhequr nga Firuz Pasha. Detyra e tyre nuk ishte të provokonin shqiptarët, por duhej të kishin ngecur dhe të bënin pritë kur këta të fundit kalonin kufirin. Scanderbeg affrontò l’esercito ottomano nella pianura della Mokrena, abitata da bulgari, ma sotto il suo diretto dominio, con la sua sola guardia. Lo affrontò il 10 ottobre 1445 in un bosco, nei pressi di Prizren, dove lo aveva spinto con numerose, rapide e decisive azioni di guerriglia. Gli uomini a cavallo ottomani erano impediti dagli alberi e furono annientati dagli albanesi appiedati che sbucavano da ogni dove. Lasciando 1.500 morti e 1.000 prigionieri, Firuz Pascià tornò sconfitto ad Adrianopoli. Giorgio Castriota Scanderbeg fu l'unico condottiero, tutt’ora considerato eroe nazionale albanese, a liberare il Kosovo dall'invasione degli ottomani. Il Kosovo mantenne la propria indipendenza insieme all'Albania fino alla morte di Scanderbeg nel 1468. In seguito, la regione fu nuovamente conquistata di nuovo dai Turchi. La terza battaglia fu combattuta lungo l'arco di due giorni nell'ottobre del 1448, fra la forza ungherese comandata da Giovanni Hunyadi e l’esercito ottomano guidato da Murad II. Significativamente più imponente della prima battaglia, con entrambi gli eserciti del doppio della consistenza del conflitto del 1389, il risultato finale fu però il medesimo, e l'esercito ungherese fu sconfitto in battaglia. Quando le truppe albanesi di Scanderbeg, il quale non riuscì a prendere parte personalmente alla battaglia, si mossero per unirsi a quelle ungheresi, esse caddero in un'imboscata tesa loro dal serbo Đurađ Branković, ufficialmente alleato degli ottomani, e non giunsero mai sul campo di battaglia. Sebbene la sconfitta in battaglia costituisse un passo indietro per quanti resistevano all'invasione ottomana dell'Europa, essa non costituì un colpo definitivo, tant'è vero che Hunyadi fu in grado di mantenere la resistenza ungherese attiva contro gli Ottomani durante la sua intera vita. Lexo kosova-pjesa-e-dyte-perandoria-otomane.

Greqishtja dhe shqipja, disa polemika gjuhësore të shpjeguara nga Guido Borghi

Emanuele Rizzardi 12 mar 2021 Greqishtja dhe shqipja, disa polemika gjuhësore të shpjeguara nga Guido Borghi

Ky artikull buron nga fakti se në grupin tonë në Facebook shpesh kemi qenë dëshmitarë të disa debateve, sado shumë të nxehta, mes përdoruesve grekë dhe shqiptarë, lidhur me çështjet e atësisë gjuhësore. Duke ndjekur teza absolutisht imagjinative, disa njerëz kanë frikë nga ekzistenca e një superperandorie imagjinare shqiptare, e shtrirë nga Atlantiku deri në Detin Kaspik, më pas e shkatërruar dhe "vjedhur" gjatë migrimit të Dorianëve nga pushtuesit e rinj, përpara ardhjes së klasikëve. Greqia. Në mbështetje të kësaj “teze”, thuhej p.sh., se emrat e hyjnive greke nuk kanë kuptim në greqisht, por kanë kuptim në shqip. Natyrisht, është një hipotezë aq absurde sa nuk ka nevojë të mohohet, por ne patëm fatin që morëm, me rrugë rrethore, ndërhyrjen e Prof. Borghi, glotolog dhe gjuhëtar në Universitetin e Genovas, i cili iu përgjigj pikërisht këtë mosmarrëveshje të çuditshme gjuhësore dhe na dha, me gëzim, leje për të botuar fjalimin e tij, të cilin e raportojmë këtu: “Arsyeja pse emrat e hyjnive greke zakonisht nuk janë të kuptueshëm në greqisht është se ato kthehen në indo-evropianishten parahistorike, nga e cila rrjedh vetë greqishtja (si dhe shqipja), por përmes humbjes së shumë fjalëve - siç ndodhi gjithashtu. psh nga latinishtja në italisht - dhe për rrjedhojë shndërrimi i emrave të kuptueshëm në emra të errët.Në mënyrë të ngjashme kanë ndodhur shumë shndërrime nga ilirishtja në shqipe dhe për këtë arsye, ndërsa nga njëra anë është shumë e vërtetë dhe e pamohueshme që në greqishten e re mund të gjesh albanizma të shumtë, nga ana tjetër, duke krahasuar drejtpërdrejt emrat e greqishtes së vjetër me fjalët e sotme shqipe me një ide të thjeshtuar, të cilën çdo folës mund të joshet ta bëjë, por që nënkupton injorancë të plotë të historisë së shqipes; do të ishte sikur një folës italisht pa njohja e latinishtes u përpoq të shpjegonte ndonjë emër grek (në formën italiane), për shembull - thjesht për të thënë - Lacedemon (Sparta) sikur të ishte 'ka (një) demon atje'. Prandaj nuk është as rasti të kritikosh: është thjesht një fakt i mungesës së njohurive (si dhe vetë dyshimi se i mungon), në praktikë një rast gjysëm analfabetizmi i pavetëdijshëm (ata që as nuk janë në gjendje të dyshojnë se janë injorantë nuk i kanë kushtet për të. kuptoj). Do të ishte njësoj si të përpiqesh të bindësh një fëmijë se filmat vizatimorë nuk janë tregime reale; Pikërisht për shkak të homologjisë me fëmijët, këto besime të përhapura nuk duhen identifikuar me nacionalizmin vendas, i cili, megjithëse i kufizuar në një numër shumë më të vogël njerëzish, është pakrahasueshëm më i informuar dhe i rafinuar. Në çdo rast, më poshtë jap sqarimet e nevojshme për çdo fjalë të cituar. Në shqip 'zëri' thuhet zë, nga protoshqipja (= ilirishtja) džănā (të shqiptohet sikur të shkruhet giana në italisht), nga indoevropianishtja *g̑ʱu̯ĕnăhₐ, ndërsa greqishtja Zĕús vazhdon indo- Evropian *Di̯ḗu̯s 'qielli, ditë' (prandaj indiani i lashtë dyáuḥ dhe latinishtja dĭēs 'ditë'); hera (nga greqishtja hṓrā 'kohë', përmes latinishtes hōră) do të thotë 'kohë', ndërsa 'era' thuhet erë (ishte 'era') dhe është nga latinishtja āēr 'ajër' (Hḗrā është nga Indo-Evropiane * Sēr-ăhₐ 'ajo e mbikqyrjes, mbrojtjes, ruajtjes'). Greqishtja Hāídǣ 'Hades' është nga 'concento' (për të kënduar së bashku) indo-evropiane *Sm̥-hₐu̯ĭd-ăhₐ-s (për të kënduar së bashku) dhe me sa duket nuk ka asnjë lidhje me shqipen atë 'baba', nga protoshqipja *ătă e. dhe 'tokë', nga protoshqipja *dzō (nga indo-evropianishtja *dʱ̑g̑ʱōm) as me ha 'unë ha', nga protoshqipja *ĕdă (nga indo-evropianishtja *h₁ĕd-ŏ-m) dhe vdes (not des ) 'vdes', nga protoshqipja *ău̯ă- tăkjă (nga indoevropianishtja *h₄ău̯ŏ-tŏkʷ-i̯ŏ-m). Toponimia greke tregon se të paktën një pjesë e saj është prerë në fazën parahistorike indo-evropiane dhe që atëherë ka kaluar nëpër të gjitha transformimet fonologjike nga indo-evropiane në greqisht dhe vetëm ato, prandaj greqishtja është transformimi lokal i indo-evropianit parahistorik. - Evropiane. Ka mundësi që, në kohët protohistorike, në Greqi kanë ndërhyrë tradita gjuhësore anelene (= jogreke), duke përfshirë ndoshta edhe disa nga Iliria: disa gjurmë mund të gjenden në Spartë. Sidoqoftë, në asnjë rast nuk mund të vërtetohet se ato i paraprijnë indoevropianes nga e cila u zhvillua greqishtja; prania ilire në Greqinë e lashtë (meqë po flisnim për këtë; për epokat në vijim është krejt tjetër çështje) mund të kenë ardhur vetëm pasi indoevropianët u bënë grekë. Nga ana tjetër, traditat gjuhësore paleo-ballkanike në vendndodhjet e tyre historike janë po aq të lashta sa edhe indo-evropianja e Greqisë: thrakishtja në Traki, dako-misiane në Daki, Mesia, Dardania etj., ilirishtja në Iliri. Afërsia e Dacomisium me baltosllavishten vërtetohet nga shumë toponime dacomisî, për shembull Brucla (që korrespondon me letonishten Brukle dhe bruklājs 'boronicë') Galtis (e barabartë me Galtỹs lituanisht dhe gólot' ruse 'fletë akulli', nga forma baltosllave *găltĭ rrënja √*gal-), Génŏu̯klă (si toponimet letoneze Dzęnukļakalns, Dzęnukļis dhe emri i zakonshëm dzanukla 'pemë e rënë, e prerë'); ka disa të tjera, të cilat për shkak të faktit se janë të vërtetimit të lashtë dhe identike me baltosllavin e rindërtuar (pra protohistorik) mund të shpjegohen vetëm duke pranuar saktësisht se dacomisium ishte në thelb identik me baltosllavin. Ky bashkësi gjuhësore Baltosllavo-Dakomisia, siç sugjeron vetë emërtimi i tij, u shtri deri në Moesia, pra edhe gjerësisht në jug të Danubit, duke përfshirë 'Serbinë e Vjetër' të tanishme (Serbinë historike). Ka shumë të ngjarë që ai të ketë mbërritur në Panoni, veçanërisht në pjesën më jugore dhe lindore të saj; Për shkak të mungesës ekstreme të burimeve, është e vështirë të bëhen deklarata për Dalmacinë e brendshme antike (Bosnja e sotme), edhe nëse duhet pranuar se nuk ka pengesa kundër hipotezës se edhe ajo ra në zonën e Dacomisia. Në vend të kësaj, pjesa tjetër e Panonisë, siç u përmend, ishte më shumë keltike; Sllovenia e sotme sigurisht që ishte. Në brigjet e Dalmacisë, në veri, ka emra veneciano-istro-liburnë (prandaj relativisht të ngjashëm me latinishten, pa - padyshim - veçoritë e latinishtes së Romës); në jug gjuha është e ndryshme, e pavendosur midis Dakomisias dhe Ilirishtes. Ilirishtja e lashtë është e dokumentuar dobët dhe e vështirë për t'u dalluar nga Dacomisium, me të cilën mund të jetë shumë e ngjashme; megjithatë me siguri dhe qartësisht i ndryshëm nga dacomisio është shqipja, tashmë në fazën protoshqiptare, për të cilën kongruencat më të lashta midis dakishtes (siç ka mbijetuar në reliket e substratit në rumanisht) dhe shqipes duhet të konsiderohen si një trashëgimi e përbashkët indo-evropiane ose më së shumti solidaritet protohistorik paleoballkanik, por jo më shumë. Unë mund t'i mbështes këto deklarata me shembuj që kam mbledhur gjatë tridhjetë e pesë viteve të fundit, por pas orëve dhe orësh shkrimi (unë jam përgjigjur në email për pesëmbëdhjetë orë) kompjuteri po çmendet dhe nuk mund të përdor të veçantë personazhe (paragrafi që pason atë që shkrova më herët, disa orë më parë). Çështja e marrëdhënies midis shqipes/ilire dhe dauno-peucezio-messapianit është pezulluar fatkeqësisht për shkak të provave të pamjaftueshme. Messapiani është shumë pak i njohur; Në mesin e shumë pak emrave të njohur mund të përmend biliia 'bijë', deiva 'perëndeshë', taota 'fis', vasti 'qytet', veina 'ligji'. Në shqip, 'bijë' thuhet bijë, që mund të vazhdojë një *bīljā të lashtë: ky mund të jetë një nga izoglosat (= identitetet gjuhësore) më të rëndësishme mes mesapishtes dhe shqipes. “Perëndeshë” thuhet perëndeshë (“ajo e perëndimit të diellit”), me etimologji shumë të diskutueshme; në rastin më të mirë, nëse është një fjalë e trashëguar nga ilirishtja (dhe jo e marrë nga latinishtja), do të vazhdonte *pĕrăntĭssā dhe për këtë arsye nuk do të kishte të bënte me deiva (që është fjala indo-evropiane, *dĕi̯u̯ăhₐ 'i ndritur'), as fis (ndoshta nga *spĭtjā) me taota (që nga ana tjetër është fjala indo-evropiane, *tŏu̯tăhₐ), e cila megjithatë është rrënja e *tĕu̯tăhₐ 'popull' ose *tĕu̯tŏnăhₐ, e cila gjendet në emrin 'mbretëresha'. të mbretëreshës ilire Tĕu̯t(ăn)ā. 'Ligji' (ligj) dhe 'qytet' (qytet) janë mutacione nga latinishtja (përkatësisht lēx dhe cīuĭtās) dhe prandaj nuk na lejojnë të dimë se çfarë ishin fjalët ilire për këto dy kuptime. Përsëritja e zanores qendrore të mesme (e pa rrumbullakosur) në shumë varietete italo-romance jugore të mesme (jo vetëm nga Abruzzo) dhe në shqip ka një konfirmim të saktë jo vetëm në pjesën tjetër të zonës ballkanike (edhe në sllavishten jugore), por edhe në dialekte. e të gjitha degëve neolatine (rumune, latinisht, piemonteze, frëngjisht, katalanisht, portugalisht) dhe për këtë arsye duhet gjurmuar në latinishten vulgare: prandaj është shqipja ajo që është ndikuar nga latinishtja (post-klasike) dhe jo anasjelltas. Me këtë, nga ana tjetër, hyjmë në një fazë tjetër historike (dantiane e vonë, protosllave, bizantine dhe osmanishtja), tek e cila daton edhe një pjesë e madhe e ngjashmërive ndërmjet gjuhëve të zonës ballkanike dhe, nëse është e nevojshme, do të kthehu tek ata në një mesazh tjetër”.